Enwau Hanesyddol - Amddiffyn ein Treftadaeth

Yn Cwestiynnau i'r Brif Weinidog ddoe, rhoddais sialens i Carwyn Jones ar bwriad ei lywodraeth o gwmpas y newid o enwau llefydd hanesyddol Gymreig. Yn rhy aml mae enwau sydd a cysylltiad dwfn i dreftadaeth lleol yn cael eu gyfnewid am enwau sydd yn meddwl dim i hanes na diwilliant yr ardal.

Mae hyn yn aml yn cael ei wneud am rhesymau marchnata a mae'n digwydd yn aml iawn mewn plasdai, cestyll ac ati. Mae newid yr enwau yma yn dangos diffyg parch a dealltwriaeth tuag at treftadaeth unigryw Cymru.

Dyma'r cwestiwn gofynnais Carwyn Jones (a'i ymateb):

Dai Lloyd: A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am enwau lleoedd hanesyddol Cymru?

Carwyn Jones: Mae enwau lleoedd hanesyddol yn rhoi tystiolaeth werthfawr inni o ddatblygiad ein cenedl. Mae’n un o ofynion Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 fod Gweinidogion Cymru’n llunio rhestr o enwau lleoedd hanesyddol a fydd yn cofnodi’r dreftadaeth gyfoethog hon ar gyfer y dyfodol.

Dai Lloyd: Diolch yn fawr am yr ateb yna, Brif Weinidog. Mae wedi ei ddweud, fel rŷch chi wedi ei nodi, dros y blynyddoedd diwethaf bod yna nifer o esiamplau o enwau hanesyddol Cymraeg ar hen dai, ar hen blastai ac ar hen ffermydd. Mae’r enwau hanesyddol Cymraeg yma i gyd wedi dod o dan fygythiad ac yn aml, yn wir, rhai yn cael eu newid i’r Saesneg. A ydych chi fel Llywodraeth yn cytuno bod yna botensial i ddatblygu deddfwriaeth lle bydd angen derbyn caniatâd gan awdurdod cynllunio cyn ymyrryd ag enwau hanesyddol Cymraeg?

Carwyn Jones: Mae hyn yn rhywbeth rŷm ni wedi ei ystyried, ond pan edrychom ni ar hyn—mae yna fwy o enwau yn cael eu newid o’r Saesneg i’r Gymraeg nag o’r Gymraeg i’r Saesneg. O achos hynny, ym mha ffordd, felly, y byddai’n bosibl i blismona hyn drwy’r system gynllunio? Nid wyf yn un sydd o blaid newid enwau Cymraeg i enwau Saesneg o ran enwau llefydd. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, mae Comisiynydd y Gymraeg wedi sefydlu panel er mwyn rhoi cyngor ac argymhellion iddi hi ynglŷn ag ym mha ffordd y gallwn ni sicrhau bod ein treftadaeth yn yr iaith Gymraeg yn cael ei gwarchod.

Gallwch wylio'r cwestiwn yma.